Trong quá trình tham gia các hoạt động thể thao hay các công việc đòi hỏi vận động mạnh, việc hiểu biết về bong gân và các khớp thường bị tổn thương là hết sức quan trọng. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về bong gân, các khớp nào thường bị bong gân, nguyên nhân, yếu tố nguy cơ và các biện pháp phòng ngừa. Từ đó giúp bạn có thêm kiến thức để bảo vệ sức khỏe.
Bong gân là gì?
Định nghĩa bong gân
Bong gân là một dạng chấn thương thường gặp ở hệ thống cơ xương khớp, xảy ra khi dây chằng, các cấu trúc mô liên kết chịu trách nhiệm duy trì sự ổn định cho khớp bị giãn quá mức hoặc thậm chí rách do tác động của lực cơ học mạnh hoặc chuyển động đột ngột. Hiện tượng này không chỉ làm giảm khả năng vận động của khớp mà còn gây ra phản ứng viêm nhiễm, dẫn đến đau đớn và sưng tấy. Trong y học, mức độ bong gân được phân loại dựa trên mức độ tổn thương của sợi dây chằng, từ giãn nhẹ (grade I) đến rách hoàn toàn (grade III).
Xem thêm: Bong gân: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả
Cách chẩn đoán bong gân
Việc chẩn đoán bong gân dựa trên kết hợp giữa đánh giá lâm sàng và sử dụng các phương pháp hình ảnh:
Khám lâm sàng:
Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra chức năng của khớp, đánh giá mức độ đau khi vận động, sự ổn định của khớp và xác định các dấu hiệu viêm. Thực hiện các bài kiểm tra chuyên biệt đối với bong gân đầu gối hoặc các bài kiểm tra tương tự tùy theo vùng bị chấn thương.
Hình ảnh học:
X-quang: Mặc dù không trực tiếp hiển thị tổn thương dây chằng, X-quang giúp loại trừ các chấn thương xương kèm theo.
Siêu âm: Đây là phương pháp hữu ích để đánh giá mức độ tổn thương của dây chằng và các cấu trúc mềm xung quanh.
Cộng hưởng từ (MRI): Phương pháp này cho phép hình ảnh được chi tiết cấu trúc của dây chằng, khớp và các mô mềm liên quan. MRI giúp xác định chính xác mức độ tổn thương, từ đó hỗ trợ bác sĩ trong việc lập kế hoạch điều trị tối ưu.
Các khớp nào thường bị bong gân?
Khớp mắt cá chân
Mắt cá chân là một trong những khớp dễ bị bong gân nhất. Do phải chịu tác động trực tiếp khi di chuyển, chạy nhảy hoặc va chạm trong các môn thể thao như bóng đá và chạy bộ, mắt cá chân thường gặp phải chấn thương này.
Xem thêm: Bong Gân Mắt Cá Chân: Dấu Hiệu Và Phương Pháp Điều Trị
Khớp đầu gối
Đầu gối là khớp quan trọng chịu lực lớn và có cấu trúc phức tạp, với nhiều dây chằng và sụn. Các tác động mạnh, va chạm khi chơi các môn thể thao hoặc các chấn thương do tai nạn giao thông thường làm tổn thương dây chằng quanh đầu gối.
Xem thêm: Bong gân đầu gối: Cách xử lý nhanh và khi nào cần đi khám?
Khớp cổ tay
Cổ tay thường bị bong gân do các hoạt động lặp đi lặp lại hoặc những cú va chạm nhẹ nhưng liên tục. Các vận động viên, cũng như những người làm công việc văn phòng sử dụng nhiều tay như đánh máy, cũng có thể gặp phải tình trạng này.
Xem thêm: Bí quyết hồi phục bong gân cổ tay nhanh chóng, hiệu quả
Khớp vai
Khớp vai có phạm vi chuyển động rộng, khiến nó dễ bị tổn thương khi vận động quá mạnh hoặc bị va chạm trực tiếp. Các vận động viên bơi lội, quần vợt hay những người làm công việc cần vung tay nhiều có nguy cơ cao bị bong gân vai.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây bong gân
Bong gân thường xảy ra khi các dây chằng chịu lực vượt quá ngưỡng chịu đựng tự nhiên của chúng. Các yếu tố góp phần gây ra bong gân có thể được phân loại thành các nhóm chính: yếu tố từ hoạt động thể thao, yếu tố cấu trúc giải phẫu và di truyền, cùng với một số yếu tố khác.
Yếu tố từ hoạt động thể thao
Cường độ hoạt động cao: Các môn thể thao có cường độ hoạt động mạnh, đòi hỏi chuyển động nhanh, thay đổi hướng liên tục và tác động lực lớn lên khớp (như bóng đá, bóng rổ, tennis, chạy bộ…) làm tăng khả năng xảy ra bong gân. Khi lực tác động đến mức vượt quá khả năng đàn hồi của dây chằng, sự giãn quá mức hoặc rách xảy ra, dẫn đến bong gân.
Ví dụ: Trong một trận đấu bóng rổ, sự va chạm hoặc chuyển hướng đột ngột có thể gây áp lực lớn lên dây chằng của đầu gối, tạo điều kiện thuận lợi cho chấn thương xảy ra.
Kỹ thuật vận động không đúng: Việc thiếu sót trong khởi động, kéo giãn cơ hoặc áp dụng kỹ thuật vận động sai cách sẽ làm giảm tính linh hoạt và khả năng bảo vệ tự nhiên của khớp. Điều này dẫn đến tăng nguy cơ bị bong gân, bởi vì các dây chằng không được “làm nóng” đầy đủ để chịu được lực tác động mạnh.
Ví dụ: Một vận động viên không khởi động kỹ trước khi thi đấu có thể gặp phải chấn thương dây chằng do các cơ, dây chằng chưa được chuẩn bị kỹ về mặt sinh lý học.
Yếu tố cấu trúc giải phẫu và di truyền
Đặc điểm giải phẫu: Sự khác biệt về cấu trúc giải phẫu giữa các cá nhân có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chịu lực của khớp. Một số người có dây chằng hoặc khớp kém linh hoạt, do đó, khi chịu tác động của lực mạnh, khả năng bảo vệ tự nhiên của cấu trúc này bị suy giảm, dẫn đến bong gân. Những biến dị giải phẫu, như hình dạng khớp không tối ưu, cũng làm tăng khả năng xảy ra chấn thương.
Ví dụ: Các nghiên cứu cho thấy những cá nhân có cấu trúc khớp mắt cá chân không đồng đều về độ linh hoạt có nguy cơ bong gân cao hơn.
Yếu tố di truyền: Di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc xác định cấu trúc mô liên kết của cơ thể. Các đặc điểm di truyền có thể ảnh hưởng đến độ dẻo dai của dây chằng và khả năng phục hồi sau chấn thương. Người có tiền sử gia đình với các chấn thương dây chằng có thể có nguy cơ cao bị bong gân do các đặc điểm di truyền ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của khớp.
Các yếu tố khác
Tiền sử chấn thương: Những người từng bị bong gân hoặc các chấn thương khớp khác có nguy cơ tái phát cao hơn. Khi đã từng xảy ra chấn thương, cấu trúc dây chằng có thể bị thay đổi, mất đi một phần khả năng chịu lực, do đó, các khớp đó dễ bị tổn thương khi gặp áp lực tương tự trong tương lai.
Yếu tố tuổi tác: Theo quá trình lão hóa, khối lượng cơ bắp giảm dần và độ linh hoạt của các khớp cũng suy giảm. Người cao tuổi do đó trở nên dễ bị bong gân hơn khi gặp các tác nhân chấn thương, bởi vì khả năng bảo vệ và hỗ trợ khớp của các cơ và dây chằng đã giảm sút.
Môi trường làm việc: Những công việc yêu cầu vận động liên tục, phải đứng, di chuyển nhiều hoặc nâng chuyển vật nặng có thể góp phần làm tăng nguy cơ bong gân. Các lực tác động lặp đi lặp lại trong môi trường làm việc, đặc biệt khi không có biện pháp bảo vệ thích hợp, sẽ gây áp lực lên các khớp, làm tăng khả năng xảy ra chấn thương.
Phòng ngừa và điều trị bong gân
Biện pháp phòng ngừa
Để giảm thiểu nguy cơ mắc bong gân, việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa là rất cần thiết, đặc biệt với những người thường xuyên tham gia các hoạt động thể thao hoặc có công việc đòi hỏi vận động mạnh. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:
Khởi động kỹ càng và kéo giãn: Trước khi tham gia bất kỳ hoạt động thể thao nào, việc khởi động giúp làm tăng lưu lượng máu đến cơ và dây chằng, từ đó nâng cao độ đàn hồi và sự linh hoạt của các mô liên kết. Kéo giãn cơ sau khi khởi động giúp giảm sự căng thẳng không cần thiết trên các khớp và dây chằng, góp phần ngăn ngừa chấn thương.
Ví dụ: Các bài tập khởi động nhẹ nhàng như chạy bộ chậm, xoay khớp và các động tác kéo giãn cơ bắp là bước chuẩn bị cần thiết cho các môn thể thao đòi hỏi sự chuyển động nhanh và linh hoạt.
Sử dụng thiết bị bảo hộ: Áo bảo vệ, băng cổ tay, giày chuyên dụng và các thiết bị bảo hộ khác giúp phân tán lực tác động lên khớp và dây chằng, giảm nguy cơ chấn thương khi va chạm hoặc khi thực hiện các động tác có tính rủi ro cao.
Ví dụ: Trong các môn thể thao như bóng đá hay bóng rổ, giày thể thao được thiết kế với độ bám tốt và khả năng hỗ trợ cổ chân sẽ giúp hạn chế nguy cơ bong gân.
Tập luyện đều đặn và bài tập tăng cường: Các chương trình tập luyện định kỳ, đặc biệt là các bài tập tăng cường sức mạnh và sự linh hoạt của cơ bắp xung quanh khớp, giúp cải thiện sự ổn định và khả năng bảo vệ tự nhiên của khớp. Điều này bao gồm các bài tập luyện cơ bản như squat, lunges và các bài tập proprioception giúp tăng cường sự nhận thức về tư thế và chuyển động của khớp.
Ví dụ: Các bài tập cân bằng và tăng cường cơ bắp như sử dụng bóng tập thể dục có thể cải thiện đáng kể sự ổn định của mắt cá chân và đầu gối.
Phương pháp điều trị bong gân
Việc điều trị bong gân được tiến hành theo từng giai đoạn tùy thuộc vào mức độ tổn thương của dây chằng:
Điều trị ban đầu – phương pháp RICE:
Trong vòng 24-48 giờ đầu tiên sau chấn thương, phương pháp RICE (Rest – nghỉ ngơi, Ice – chườm lạnh, Compression – ép bóp, Elevation – nâng cao) là phương pháp điều trị cơ bản nhằm giảm sưng, kiểm soát viêm và giảm đau.
- Nghỉ ngơi: giảm thiểu hoạt động để tránh làm tăng tổn thương thêm cho dây chằng.
- Chườm lạnh: áp dụng băng đá hoặc gói lạnh lên vùng bị tổn thương khoảng 15-20 phút mỗi lần, cách nhau 1-2 giờ để hạn chế sưng tấy.
- Ép bóp: sử dụng băng ép để hỗ trợ khớp và hạn chế chảy máu nội mô.
- Nâng cao: nâng cao vùng chấn thương so với mức tim để giảm sự tích tụ dịch và sưng tấy.
Vật lý trị liệu:
Sau giai đoạn cấp tính, vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi chức năng của khớp. Qua các bài tập chuyên sâu, liệu pháp nhiệt, siêu âm và các phương pháp kích thích điện, vật lý trị liệu giúp cải thiện khả năng vận động, tăng cường sức mạnh cơ bắp và giảm các triệu chứng kéo dài sau chấn thương.
Ví dụ: Các liệu pháp vật lý trị liệu được cá nhân hóa dựa trên mức độ tổn thương có thể giúp phục hồi chức năng khớp một cách hiệu quả và ngăn ngừa tái phát.
Sử dụng thuốc:
Các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) thường được kê đơn nhằm giảm đau và kiểm soát viêm. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kết hợp sử dụng thuốc giảm đau hoặc thuốc giãn cơ để hỗ trợ điều trị, tùy thuộc vào mức độ tổn thương và triệu chứng của bệnh nhân.
Lưu ý: việc sử dụng thuốc nên theo chỉ dẫn của bác sĩ để tránh các tác dụng phụ không mong muốn.
Phẫu thuật:
Trong những trường hợp bong gân nặng, đặc biệt là khi dây chằng bị rách hoàn toàn (grade III), phẫu thuật có thể được cân nhắc nhằm tái tạo lại cấu trúc dây chằng và khôi phục chức năng ổn định của khớp. Quyết định phẫu thuật dựa trên đánh giá lâm sàng, hình ảnh học và tình trạng của bệnh nhân.
Ví dụ: phẫu thuật tái tạo dây chằng (ligament reconstruction) ở đầu gối là một thủ thuật phổ biến ở các vận động viên gặp chấn thương nặng.
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Nếu triệu chứng đau kéo dài, sưng không giảm sau 48 giờ, hoặc khả năng vận động của khớp bị hạn chế nghiêm trọng, bệnh nhân nên sớm gặp bác sĩ để được đánh giá và can thiệp kịp thời.
Nếu có tiền sử chấn thương, việc tái phát bong gân đòi hỏi sự theo dõi và tư vấn của chuyên gia để điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp.
Trong trường hợp có dấu hiệu mất ổn định khớp hoặc tổn thương kèm theo các cấu trúc lân cận, việc thăm khám chuyên sâu sẽ giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị thích hợp.
Các câu hỏi thường gặp về bong gân
Câu 1: Bong gân có thể tự khỏi không?
Trong nhiều trường hợp, bong gân nhẹ có thể tự khỏi với thời gian nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, với bong gân nặng, cần có sự can thiệp của bác sĩ và vật lý trị liệu.
Câu 2: Làm thế nào để phân biệt bong gân và chấn thương nghiêm trọng hơn?
Bong gân thường gây ra đau, sưng và giới hạn chuyển động, trong khi chấn thương nghiêm trọng hơn như rách dây chằng hoàn toàn sẽ kèm theo mất ổn định của khớp. Nếu nghi ngờ, bạn nên đi khám chuyên khoa để được chẩn đoán chính xác.
Câu 3: Có những biện pháp gì để tăng cường sự ổn định của khớp?
Ngoài việc khởi động và tập luyện thường xuyên, bạn có thể sử dụng các bài tập tăng cường cơ bắp xung quanh khớp và đeo thiết bị bảo hộ khi tham gia các hoạt động thể thao có tính rủi ro cao.
Lời kết
Như vậy, bong gân là một chấn thương phổ biến ảnh hưởng đến nhiều khớp, đặc biệt là mắt cá chân, đầu gối, cổ tay và vai. Hiểu được nguyên nhân, các yếu tố nguy cơ và biết cách phòng ngừa, điều trị bong gân sẽ giúp bạn giảm thiểu rủi ro chấn thương và bảo vệ sức khỏe của các khớp quan trọng trong cơ thể.
Nếu bạn đang gặp vấn đề về bong gân hay các chấn thương liên quan đến khớp, hãy để Optimal365 Chiropractic đồng hành cùng bạn trong hành trình chăm sóc và phục hồi sức khỏe. Đội ngũ chuyên gia của chúng tôi sẽ cung cấp các liệu pháp trị liệu chuyên sâu, được cá nhân hoá để phù hợp với nhu cầu của bạn, giúp bạn nhanh chóng lấy lại sự linh hoạt và thoải mái trong cơ thể.
Bạn có thể xem thêm video dưới đây để hiểu hơn về chất lượng dịch vụ trị liệu cơ xương khớp tại Optimal365 Chiropractic:
Nếu bạn thấy bài viết hữu ích, hãy chia sẻ cho bạn bè và những người cùng quan tâm đến sức khỏe. Đừng quên để lại bình luận hoặc theo dõi trang web của chúng tôi để cập nhật thêm nhiều kiến thức bổ ích về sức khỏe và thể thao. Hãy liên hệ với Optimal365 Chiropractic ngay hôm nay để được tư vấn và trải nghiệm dịch vụ chăm sóc sức khỏe chuyên nghiệp!
NGUỒN THAM KHẢO
Mayo Clinic:
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sprains/symptoms-causes/syc-20377938
Medscape – Ligament Injuries:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28053200/
