Vật lý trị liệu – Tác dụng và ứng dụng cho từng nhóm đối tượng

Bạn từng đau lưng do ngồi máy tính quá lâu? Người thân bạn đang phục hồi sau tai biến hoặc phẫu thuật? Hay bạn đang mang thai và thường xuyên đau hông, mỏi gối, đau thắt lưng dữ dội? Tất cả những trường hợp đó đều có thể được hỗ trợ hiệu quả thông qua vật lý trị liệu. 

Dù phổ biến, nhiều người vẫn nhầm lẫn vật lý trị liệu với các liệu pháp như massage, bấm huyệt hay chiropractic. Bài viết này của Optimal365 Chiropractic sẽ giúp bạn hiểu đúng bản chất, tác dụng và cách ứng dụng vật lý trị liệu phù hợp với từng đối tượng cụ thể.

Vật lý trị liệu là gì?

Vật lý trị liệu (Physical Therapy) là một chuyên ngành trong y học hiện đại, sử dụng các phương pháp không dùng thuốc, không xâm lấn để phục hồi chức năng vận động, cải thiện chất lượng sống và giảm triệu chứng đau cho người bệnh. Phương pháp này ứng dụng các tác nhân vật lý như vận động, điện, nhiệt, ánh sáng, thủy liệu pháp và lực cơ học nhằm điều chỉnh và tăng cường chức năng hệ cơ – xương – khớp và thần kinh vận động.

Phác đồ vật lý trị liệu luôn được xây dựng dựa trên đánh giá cá nhân hóa, có thể kết hợp cùng điều trị nội khoa hoặc can thiệp ngoại khoa nếu cần thiết. Đây là phương pháp có nền tảng khoa học, phù hợp trong chiến lược điều trị toàn diện cho nhiều bệnh lý cơ xương khớp và thần kinh hiện nay.

Các phương pháp vật lý trị liệu phổ biến

Trong thực hành lâm sàng, vật lý trị liệu bao gồm nhiều kỹ thuật được lựa chọn tùy theo mục tiêu điều trị, tình trạng bệnh lý và mức độ đáp ứng của người bệnh. Các phương pháp thường được ứng dụng bao gồm:

• Vận động trị liệu: Là nền tảng cốt lõi trong vật lý trị liệu, bao gồm chuỗi các bài tập thụ động (do kỹ thuật viên hỗ trợ), chủ động (người bệnh tự thực hiện), và chủ động có kháng trở. Trong đó, bài tập có kháng trở là hình thức luyện tập sử dụng lực cản từ bên ngoài như dây đàn hồi, tạ nhẹ hoặc trọng lượng cơ thể nhằm tạo áp lực cho cơ bắp làm việc nhiều hơn, từ đó tăng cường sức mạnh, sức bền và kiểm soát vận động. Phương pháp này đặc biệt quan trọng trong phục hồi sau chấn thương, phẫu thuật chỉnh hình hoặc các rối loạn vận động do tổn thương thần kinh.
• Điện trị liệu: Sử dụng các dòng điện xung có tần số thấp đến trung bình để kích thích thần kinh – cơ, giảm cảm giác đau, tăng tuần hoàn máu tại chỗ và hỗ trợ chống viêm. Phương pháp này được ứng dụng rộng rãi trong điều trị viêm khớp, đau lưng mạn tính và phục hồi sau tổn thương thần kinh ngoại biên.
• Nhiệt – lạnh trị liệu: Áp dụng nhiệt (như tia hồng ngoại, chườm nóng, parafin) hoặc lạnh (đá lạnh, túi gel đông lạnh) nhằm mục tiêu giảm co cứng cơ, cải thiện lưu thông máu ngoại vi, giảm đau và chống viêm. Lựa chọn giữa nhiệt hoặc lạnh phụ thuộc vào giai đoạn cấp hay mạn tính của bệnh.
• Thủy trị liệu: Thực hiện các bài tập dưới nước nhằm tận dụng lực nổi và áp lực thủy tĩnh của môi trường nước để giảm áp lực lên khớp và cơ. Phù hợp với người bệnh béo phì, người già hoặc bệnh nhân gặp khó khăn trong vận động trên cạn.
• Vật lý trị liệu thủ công (Manual Therapy): Là kỹ thuật sử dụng tay để tác động lên mô mềm, khớp và dây chằng nhằm mục đích giảm đau, giải phóng giới hạn vận động và tái thiết lập sự cân bằng cơ – xương. Thường được kết hợp trong các phác đồ điều trị sai lệch trục cột sống hoặc giảm linh hoạt khớp.
• Liệu pháp hô hấp: Dành cho người bệnh có bệnh lý về đường hô hấp hoặc sau thời gian bất động dài ngày (như sau phẫu thuật lớn), liệu pháp này tập trung vào cải thiện thông khí phổi, tăng dung tích phổi và phòng ngừa biến chứng hô hấp như xẹp phổi hay viêm phổi do ứ đọng dịch tiết.

Tác dụng của vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong quản lý các bệnh lý cơ xương khớp và thần kinh, không chỉ góp phần điều trị triệu chứng mà còn hướng đến phục hồi chức năng toàn diện. Các tác dụng lâm sàng nổi bật của vật lý trị liệu bao gồm:

• Giảm đau không dùng thuốc: Thông qua tác động cơ học, nhiệt học hoặc điện sinh học, vật lý trị liệu giúp làm dịu cảm giác đau mạn tính trong các bệnh lý như thoái hóa khớp, đau cột sống thắt lưng, viêm gân – bao gân. Cơ chế giảm đau bao gồm ức chế dẫn truyền cảm giác đau và điều hòa đáp ứng viêm tại chỗ.
• Phục hồi chức năng vận động: Sau chấn thương, phẫu thuật chỉnh hình hoặc đột quỵ, vật lý trị liệu giúp khôi phục sức mạnh cơ, biên độ vận động khớp và khả năng phối hợp vận động thông qua các bài tập phục hồi chức năng có kiểm soát và cá nhân hóa.
• Ngăn ngừa biến chứng do bất động kéo dài: Bằng cách duy trì hoạt động cơ – khớp, liệu pháp này giúp phòng ngừa các biến chứng thứ phát như co rút cơ, teo cơ, cứng khớp hoặc viêm phổi ứ đọng ở bệnh nhân nằm lâu.
• Cải thiện chất lượng sống: Khi các chức năng vận động được phục hồi, người bệnh có thể quay lại sinh hoạt hàng ngày một cách chủ động và độc lập hơn, giảm phụ thuộc vào chăm sóc từ người khác. Điều này có tác động tích cực lên tâm lý và sức khỏe tổng thể.
• Tăng hiệu suất vận động chuyên biệt: Vật lý trị liệu cũng được ứng dụng trong lĩnh vực thể thao và nghề nghiệp đặc thù nhằm tối ưu hóa chức năng cơ – khớp, ngăn ngừa chấn thương tái phát và cải thiện hiệu suất vận động thông qua các bài tập đặc hiệu theo nhu cầu hoạt động.

Ứng dụng vật lý trị liệu cho từng nhóm đối tượng

1. Người cao tuổi

Ở người cao tuổi, các bệnh lý thường gặp bao gồm thoái hóa khớp, đau cột sống, giảm tầm vận động khớp và rối loạn thăng bằng. Những thay đổi thoái hóa theo tuổi tác có thể làm tăng nguy cơ té ngã, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống.

Can thiệp vật lý trị liệu tập trung vào các bài tập kéo giãn nhẹ nhàng, vận động khớp theo tầm sinh lý, tăng cường cơ vùng thân và chi dưới, đồng thời cải thiện khả năng giữ thăng bằng thông qua các chương trình phòng ngừa té ngã.

2. Người sau tai biến mạch máu não hoặc chấn thương thần kinh

Các bệnh nhân sau đột quỵ hoặc tổn thương hệ thần kinh trung ương thường xuất hiện tình trạng yếu – liệt chi, rối loạn vận động tinh tế, rối loạn thăng bằng và ngôn ngữ.

Phác đồ vật lý trị liệu bao gồm vận động trị liệu thụ động và chủ động, kết hợp với kỹ thuật tạo thuận thần kinh – cơ (Proprioceptive Neuromuscular Facilitation – PNF). Trong đó, PNF là một phương pháp sử dụng co cơ kết hợp kéo giãn theo các mẫu vận động xoắn – xoay đặc trưng để cải thiện sức mạnh cơ, tăng tầm vận động và tăng khả năng kiểm soát vận động. 

Ngoài ra, người bệnh được huấn luyện phối hợp động tác giữa chi trên và chi dưới, tập đi có trợ giúp và sử dụng các dụng cụ hỗ trợ như xe lăn, khung tập đi, thanh vịn… Tất cả nhằm mục tiêu phục hồi chức năng vận động và nâng cao mức độ độc lập trong sinh hoạt hàng ngày.

3. Phụ nữ mang thai và sau sinh

Phụ nữ trong và sau giai đoạn thai kỳ thường gặp tình trạng đau cột sống thắt lưng, suy yếu cơ sàn chậu, rối loạn tư thế và giảm chức năng sinh lý.

Chương trình vật lý trị liệu thường bao gồm các bài tập phục hồi cơ bụng sâu, cơ nâng hậu môn – âm đạo, cải thiện kiểm soát tiểu tiện và điều chỉnh tư thế sinh hoạt. Một số kỹ thuật an toàn như tập thở và thả lỏng cũng được tích hợp nhằm giảm áp lực vùng chậu và tăng cường chức năng cơ – xương.

>> Có thể bạn quan tâm:

Cách chữa đau lưng sau sinh an toàn, hiệu quả bạn cần biết

Bí quyết giảm đau lưng khi mang thai: Nguyên nhân và cách phòng ngừa hiệu quả

4. Nhân viên văn phòng

Thói quen ngồi lâu, ít vận động và sử dụng máy tính kéo dài thường dẫn đến hội chứng cổ – vai – gáy, đau lưng mạn tính và lệch trục tư thế.

Vật lý trị liệu cổ vai gáy trong nhóm đối tượng này tập trung vào điều chỉnh tư thế, tập vận động phục hồi các nhóm cơ sâu, giãn cơ vùng cổ – vai – lưng, cải thiện độ linh hoạt khớp và giảm áp lực cột sống. Có thể phối hợp trị liệu thủ công hoặc kỹ thuật kéo giãn cột sống nếu cần.

>> Có thể bạn quan tâm: Làm gì khi bị căng cơ cổ vai gáy?

5. Trẻ em

Ở trẻ nhỏ, các rối loạn phát triển vận động như vẹo cột sống, bàn chân bẹt, chân vòng kiềng hoặc chậm đạt mốc vận động có thể ảnh hưởng lâu dài đến chức năng và hình thái cơ thể.

Can thiệp vật lý trị liệu cần được thực hiện sớm, với các bài tập điều chỉnh tư thế, huấn luyện dáng đi, sử dụng nẹp chỉnh hình và hướng dẫn thói quen sinh hoạt phù hợp để ngăn ngừa biến dạng tiến triển.

6. Người chơi thể thao và tập luyện cường độ cao

Vận động viên và người tập luyện thể hình thường gặp các chấn thương quá tải hoặc sai kỹ thuật như viêm gân, rách cơ, trật khớp, đau do mất cân bằng cơ học.

Liệu trình vật lý trị liệu tập trung vào kiểm soát đau – viêm giai đoạn cấp, sau đó là phục hồi vùng tổn thương, tăng độ bền – sức mạnh nhóm cơ liên quan, cải thiện độ dẻo dai và huấn luyện vận động chuyên biệt theo đặc thù môn thể thao.

Khi nào cần đến vật lý trị liệu?

Vật lý trị liệu đóng vai trò then chốt trong phục hồi chức năng và quản lý triệu chứng ở nhiều nhóm bệnh lý. Việc chỉ định can thiệp sớm giúp hạn chế biến chứng và tối ưu hóa khả năng vận động. Một số tình huống lâm sàng thường được khuyến cáo can thiệp vật lý trị liệu bao gồm:

• Đau cơ xương khớp kéo dài không đáp ứng với nghỉ ngơi hoặc thuốc giảm đau thông thường (thường từ 5–7 ngày trở lên) là một chỉ định phổ biến của vật lý trị liệu, đặc biệt trong các bệnh lý mạn tính như thoái hóa khớp, viêm gân, hoặc hội chứng đau cơ mạc – một tình trạng rối loạn đau mạn tính đặc trưng bởi sự xuất hiện của các điểm kích hoạt trong mô cơ, gây đau lan và co thắt cơ vùng lân cận, thường liên quan đến tư thế sai hoặc quá tải chức năng lặp đi lặp lại.
• Sau các chấn thương cơ học hoặc can thiệp ngoại khoa, bao gồm gãy xương, trật khớp, phẫu thuật chỉnh hình, hoặc tai biến mạch máu não, với mục tiêu phục hồi biên độ vận động, kiểm soát đau và tái hòa nhập chức năng.
• Khi xuất hiện dấu hiệu hạn chế vận động, rối loạn tư thế, hoặc khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày như đi lại, ngồi đứng, mặc quần áo, hoặc giảm khả năng thực hiện các công việc thường nhật.
• Trường hợp cần phòng ngừa biến chứng thoái hóa hoặc duy trì chức năng vận động lâu dài, đặc biệt ở người cao tuổi, người có bệnh lý mãn tính hoặc làm việc trong môi trường gây áp lực lên hệ cơ – xương – khớp.

Việc được khám và đánh giá toàn diện bởi bác sĩ chuyên khoa phục hồi chức năng hoặc kỹ thuật viên vật lý trị liệu có chứng chỉ hành nghề là điều kiện cần thiết để xây dựng một phác đồ điều trị cá nhân hóa, đảm bảo hiệu quả, an toàn và phù hợp với mục tiêu phục hồi của từng người bệnh.

Kết luận

Vật lý trị liệu không chỉ là giải pháp dành cho người cao tuổi hay những trường hợp bệnh lý nghiêm trọng. Đây là phương pháp chăm sóc sức khỏe chủ động, an toàn và khoa học, phù hợp với mọi lứa tuổi (từ trẻ em, người trưởng thành, đến người cao tuổi trong cả phòng ngừa và phục hồi chức năng).

Dù bạn là nhân viên văn phòng gặp căng cứng cơ vai gáy, phụ nữ sau sinh cần phục hồi cơ sàn chậu, vận động viên cần tăng cường hiệu suất vận động, hay người bệnh đang phục hồi sau chấn thương hoặc phẫu thuật, vật lý trị liệu xương khớp có thể hỗ trợ hiệu quả trong kiểm soát triệu chứng, phục hồi vận động và nâng cao chất lượng sống.

Tại Optimal365 Chiropractic, chúng tôi cung cấp dịch vụ kết hợp giữa chiropractic (nắn chỉnh cột sống) và vật lý trị liệu cá nhân hóa, được thực hiện bởi đội ngũ bác sĩ và chuyên viên trị liệu giàu kinh nghiệm. Đừng chờ đến khi cơn đau ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, hãy chủ động kiểm tra và bắt đầu hành trình hồi phục chức năng ngay từ hôm nay cùng Optimal365 Chiropractic.