Bạn có thường xuyên bị đau nhức đầu gối khi đứng lên, leo cầu thang hoặc ngồi xổm? Đây có thể là dấu hiệu sớm của thoái hóa khớp gối – một bệnh lý xương khớp phổ biến không chỉ ở người cao tuổi mà đang ngày càng trẻ hóa do lối sống ít vận động. Bài viết này, Optimal365 Chiropractic sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất của thoái hóa khớp gối, nguyên nhân gây ra, cách nhận biết và những phương pháp điều trị hiệu quả kể cả khi không dùng thuốc hay phẫu thuật.
Cấu tạo và vai trò của khớp gối
Khớp gối là một trong những khớp chịu lực chính và vững chắc nhất trong cơ thể con người, đảm nhiệm vai trò trung tâm trong các hoạt động hàng ngày như đi, đứng, chạy và ngồi xuống. Cấu trúc của khớp gối rất phức tạp và độc đáo, được tạo thành từ sự phối hợp giữa các thành phần tĩnh (yếu tố làm vững khớp thụ động) và các thành phần động (yếu tố làm vững khớp chủ động), giúp duy trì tính ổn định và khả năng vận động linh hoạt.
1. Cấu tạo giải phẫu học của khớp gối
- Xương: Gồm ba xương chính – xương đùi (femur), xương chày (tibia) và xương bánh chè (patella) hợp thành cấu trúc chịu lực chính của chi dưới.
- Sụn khớp: Bao phủ đầu xương, có vai trò giảm ma sát, phân tán lực tác động, đồng thời bảo vệ xương dưới sụn khỏi tổn thương cơ học khi vận động.
- Sụn chêm (menisci): Là tổ chức sụn sợi hình bán nguyệt, nằm giữa lồi cầu xương đùi và mâm chày, đóng vai trò như lớp đệm lót tự nhiên, giúp giảm lực tỳ đè lên sụn khớp, tăng độ bền vững, và hạn chế tổn thương sụn khớp khi vận động mạnh.
- Dây chằng: Bao gồm các dây chằng chéo trước (ACL), chéo sau (PCL), bên trong (MCL), và bên ngoài (LCL). Đặc biệt, dây chằng chéo trước đóng vai trò chống lại sự trượt ra trước và xoay trong của xương chày so với xương đùi, giữ cho khớp gối luôn trong trạng thái ổn định. Khi đứt dây chằng chéo trước, khớp gối trở nên lỏng lẻo, dễ dẫn đến rách sụn chêm, thoái hóa sụn khớp lan rộng, gây mất chức năng khớp nghiêm trọng.
- Bao khớp và dịch khớp: Bao hoạt dịch bao phủ toàn bộ khớp và tiết ra dịch hoạt dịch (synovial fluid), có chức năng bôi trơn, nuôi dưỡng sụn, và giảm hao mòn do ma sát giữa các thành phần trong ổ khớp.
2. Vai trò sinh lý – vận động của khớp gối
- Chịu lực chính của cơ thể: Đặc biệt khi vận động mạnh, leo cầu thang hoặc mang vác vật nặng.
- Giữ vững và định hình vận động: Đảm bảo độ ổn định để khớp có thể thực hiện các chuyển động gập, duỗi chính xác và an toàn.
- Duy trì chức năng sinh hoạt: Sự toàn vẹn của khớp gối là yếu tố sống còn để thực hiện các hoạt động hàng ngày như đứng, đi lại, làm việc hay chơi thể thao.
Với vai trò quan trọng như vậy, bất kỳ tổn thương nào, đặc biệt là ở sụn chêm hoặc dây chằng chéo đều có thể ảnh hưởng trực tiếp đến độ vững chắc, biên độ vận động, và chức năng sinh lý của khớp, làm gia tăng nguy cơ thoái hóa khớp gối sớm. Đây cũng là lý do vì sao thoái hóa khớp gối nguyên phát được xem là vấn đề gây phiền toái nhiều nhất cho bệnh nhân cao tuổi và là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến giảm chất lượng sống.
Thoái hóa khớp gối là gì?
Thoái hóa khớp gối nguyên phát là một bệnh lý xương khớp mạn tính, xảy ra do sự lão hóa và suy giảm chức năng tự nhiên của mô sụn khớp mà không liên quan đến các nguyên nhân thứ phát như chấn thương, bệnh lý viêm hay rối loạn chuyển hóa. Đây là dạng thoái hóa khớp phổ biến và gây nhiều phiền toái nhất cho bệnh nhân, đặc biệt ở người trung niên và cao tuổi.
Bệnh được đặc trưng bởi sự bào mòn dần của sụn hyaline tại bề mặt khớp gối, kèm theo đó là những thay đổi cấu trúc trong ổ khớp như hẹp khe khớp, hình thành gai xương (osteophytes), tràn dịch khớp, và yếu cơ quanh khớp. Khi sụn khớp bị tổn thương nghiêm trọng, phần xương dưới sụn lộ ra sẽ gây ra đau cơ học, giới hạn vận động và biến dạng trục khớp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Cơn đau là triệu chứng nổi bật nhất, được tạo thành từ sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố sinh học (viêm, phá huỷ mô) và tâm lý xã hội (mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ, lo âu). Ban đầu, đau xuất hiện khi vận động hoặc chịu tải lên khớp, nhưng khi bệnh tiến triển, đau có thể xảy ra ngay cả khi nghỉ ngơi. Ngoài ra, người bệnh còn có thể gặp phải các biểu hiện như:
- Tiếng lạo xạo trong khớp khi cử động
- Giảm biên độ vận động
- Tràn dịch khớp gối
- Biến dạng khớp
- Yếu cơ quanh gối
- Dáng đi thay đổi bất thường
Thoái hóa khớp gối thứ phát có thể xảy ra do các yếu tố rõ ràng như viêm khớp dạng thấp, gút, chấn thương cũ, phẫu thuật, dị tật bẩm sinh hoặc rối loạn phát triển xương khớp. Trong một số trường hợp, đứt dây chằng chéo trước – một cấu trúc giữ ổn định khớp, nếu không được xử lý đúng cách có thể dẫn đến tình trạng khớp lỏng, rách sụn chêm, bong sụn, và làm tăng tốc độ thoái hóa khớp.
Hậu quả của thoái hóa khớp gối kéo dài là suy giảm khả năng vận động, mất độc lập trong sinh hoạt hàng ngày và tăng nguy cơ tàn phế ở người cao tuổi. Do đó, việc chẩn đoán sớm, quản lý triệu chứng và điều trị đúng cách đóng vai trò then chốt trong việc làm chậm tiến triển bệnh và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.
Dấu hiệu nhận biết thoái hóa khớp gối
Thoái hóa khớp gối nguyên phát là một trong những dạng thoái hóa khớp gây ảnh hưởng lớn nhất đến đời sống bệnh nhân. Triệu chứng nổi bật và thường gặp nhất là đau khớp, tuy nhiên các biểu hiện đi kèm có thể đa dạng tùy theo mức độ tổn thương cấu trúc và phản ứng viêm tại khớp.
1. Đặc điểm cơn đau trong thoái hóa khớp gối
- Đau thường xuất hiện khi vận động, đặc biệt khi đi bộ, leo cầu thang, đứng lên từ tư thế ngồi hoặc mang vác nặng.
- Mức độ đau có thể dao động từ nhẹ đến rất nghiêm trọng.
- Ở giai đoạn sớm, cơn đau thường giảm khi nghỉ ngơi; nhưng khi bệnh tiến triển, đau có thể xuất hiện cả lúc không vận động, ảnh hưởng đến giấc ngủ và sinh hoạt.
- Tình trạng rối loạn giấc ngủ và mệt mỏi toàn thân có thể làm trầm trọng thêm cảm giác đau.
- Mức độ đau và khả năng vận động thể chất thay đổi tùy từng cá nhân, tùy thuộc vào mức độ thoái hóa tại khớp và yếu tố tâm lý, xã hội.
2. Các dấu hiệu đi kèm thường gặp
- Tiếng lạo xạo khi gập – duỗi khớp gối, do bề mặt sụn không đều.
- Giảm biên độ vận động, khó khăn khi co duỗi chân hoàn toàn.
- Tràn dịch khớp, gây sưng nhẹ và cảm giác căng tức vùng gối.
- Biến dạng khớp gối (vòng kiềng hoặc chữ X), ảnh hưởng đến trục chi và dáng đi.
- Yếu cơ quanh khớp, đặc biệt là cơ đùi trước, do giảm vận động kéo dài.
- Dáng đi bất thường, lắc lư hoặc bước lệch bên, làm tăng nguy cơ té ngã.
3. Liên quan giữa lỏng khớp sau chấn thương và nguy cơ thoái hóa
Một yếu tố đặc biệt cần lưu ý là tình trạng lỏng lẻo khớp gối sau chấn thương, điển hình như đứt dây chằng chéo trước. Nếu không được xử trí đúng, khớp gối bị mất ổn định có thể dẫn đến rách sụn chêm, bong sụn khớp và thúc đẩy quá trình thoái hóa diễn tiến nhanh hơn.
Nguyên nhân gây thoái hóa khớp gối
Thoái hóa khớp gối là một quá trình bệnh lý mạn tính đặc trưng bởi sự mất cân bằng giữa cơ chế tổng hợp và thoái giáng của tế bào sụn cùng chất nền ngoại bào trong khớp. Dựa trên các cơ chế bệnh sinh, nguyên nhân gây thoái hóa khớp gối được phân loại thành hai nhóm chính: nguyên phát và thứ phát.
1, Đối với thoái hóa khớp gối nguyên phát
Thoái hóa khớp gối nguyên phát là tình trạng thoái hóa xảy ra không có nguyên nhân cụ thể rõ ràng, thường liên quan đến quá trình lão hóa tự nhiên và sự suy giảm chức năng nội tại của sụn khớp theo thời gian. Đây là dạng phổ biến nhất và cũng là dạng gây phiền toái nhiều nhất cho bệnh nhân, đặc biệt ở người lớn tuổi.
Cơ chế bệnh sinh chính được cho là hậu quả của các tác động cơ học và sinh học kéo dài, làm rối loạn quá trình cân bằng giữa tổng hợp và phân hủy ở mô sụn. Sự suy giảm hoạt động của tế bào sụn (chondrocytes), giảm sản xuất collagen type II và proteoglycan, cùng với tăng hoạt động của các enzyme phân hủy sụn như MMPs (matrix metalloproteinases), là những yếu tố then chốt trong tiến trình thoái hóa.
Các yếu tố nguy cơ thúc đẩy tiến triển thoái hóa nguyên phát bao gồm:
- Tuổi cao
- Thừa cân béo phì (tăng áp lực cơ học lên khớp)
- Ít vận động hoặc vận động sai tư thế
- Yếu tố di truyền hoặc cơ địa dễ tổn thương mô liên kết
2. Đối với thoái hóa khớp gối thứ phát
Thoái hóa khớp gối thứ phát xảy ra trên nền một tổn thương hoặc bệnh lý có sẵn ảnh hưởng đến cấu trúc hoặc chức năng khớp. Các nguyên nhân thường gặp bao gồm:
Chấn thương khớp: Gãy xương quanh khớp, trật khớp, rách sụn chêm hoặc đứt dây chằng (đặc biệt là đứt dây chằng chéo trước – ACL). Sau chấn thương, khớp dễ rơi vào tình trạng lỏng lẻo, gây mất ổn định, dẫn đến biến đổi tải trọng bất thường và đẩy nhanh quá trình thoái hóa.
Bệnh lý viêm mạn tính: Viêm khớp dạng thấp, gout, lupus ban đỏ hệ thống gây phá hủy mô sụn và hoạt dịch, thúc đẩy viêm thứ phát kéo dài.
Dị dạng bẩm sinh hoặc rối loạn phát triển: Các bất thường về trục chi (vòng kiềng, chữ X) hoặc loạn sản khớp gối làm thay đổi phân bố lực lên bề mặt khớp, gây thoái hóa không đồng đều.
Can thiệp ngoại khoa: Một số thủ thuật phẫu thuật khớp trước đó có thể làm thay đổi cấu trúc ổ khớp, gây tăng áp lực tại một số điểm và làm tổn thương sụn khớp theo thời gian.
Các phương pháp điều trị thoái hóa khớp gối hiệu quả
Thoái hóa khớp gối là một bệnh lý tiến triển mạn tính, đặc trưng bởi sự tổn thương không hồi phục của mô sụn. Mục tiêu điều trị hiện nay không phải là phục hồi hoàn toàn sụn khớp, mà là giảm đau, cải thiện chức năng vận động, và làm chậm tiến trình thoái hóa thông qua các biện pháp đa mô thức. Việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào giai đoạn bệnh, độ tuổi, thể trạng bệnh nhân và mức độ tổn thương thực thể.
1. Điều trị nội khoa (không phẫu thuật)
Giảm đau và kháng viêm
Các thuốc giảm đau chống viêm không steroid (NSAIDs) được sử dụng phổ biến để kiểm soát triệu chứng. Trong một số trường hợp, có thể phối hợp với thuốc giãn cơ, thuốc hỗ trợ giấc ngủ hoặc các thuốc bảo vệ sụn (glucosamine sulfate, chondroitin sulfate).
Vận động trị liệu – vật lý trị liệu
Các bài tập phục hồi chức năng có tác dụng duy trì tầm vận động khớp, chống dính khớp và tăng cường sức mạnh cơ quanh khớp. Vật lý trị liệu (nhiệt trị, điện trị, xoa bóp kéo giãn…) nên được chỉ định sớm nhằm ngăn ngừa teo cơ và mất chức năng khớp.
>> Có thể bạn quan tâm: Hướng dẫn 9 bài tập vật lý trị liệu cho khớp gối đơn giản và hiệu quả
Tiêm nội khớp:
- Acid hyaluronic (HA): Giúp cải thiện độ nhớt dịch khớp, bôi trơn và giảm ma sát khớp.
- Huyết tương giàu tiểu cầu tự thân (PRP): Có tác dụng điều hòa viêm và kích thích tái tạo mô, được xem là hướng điều trị sinh học tiềm năng.
Phẫu thuật ít xâm lấn:
- Nội soi khớp: Sửa chữa các tổn thương nhỏ như rách sụn chêm, loại bỏ mảnh sụn rời hoặc rửa làm sạch khớp.
- Cấy ghép tế bào sụn: Được áp dụng trong các trường hợp tổn thương khu trú ở bệnh nhân trẻ tuổi, tuy nhiên hiện vẫn còn trong giai đoạn nghiên cứu ứng dụng lâm sàng.
>> Có thể bạn quan tâm: Phác Đồ Điều Trị Đau Khớp Gối: Hiện Đại – An Toàn – Hiệu Quả Cao
2. Điều trị ngoại khoa (phẫu thuật)
Thay khớp gối toàn phần (Total Knee Arthroplasty – TKA): Chỉ định trong các trường hợp thoái hóa nặng, đau nhiều, mất chức năng nghiêm trọng và thất bại với các điều trị bảo tồn. Thường áp dụng cho người bệnh trên 60 tuổi, giúp cải thiện rõ rệt chức năng vận động và chất lượng sống.
Phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo trước (ACL): Rất cần thiết trong trường hợp đứt dây chằng gây lỏng khớp và đẩy nhanh tiến trình thoái hóa. Phẫu thuật giúp phục hồi độ vững chắc, chức năng và biên độ vận động khớp.
Phòng ngừa thoái hóa khớp gối từ sớm
Thoái hóa khớp gối là một bệnh lý tiến triển mạn tính không hồi phục, tuy nhiên có thể phòng ngừa hoặc làm chậm quá trình tiến triển thông qua các biện pháp can thiệp sớm, đặc biệt ở nhóm có nguy cơ cao như người lao động nặng, người thừa cân, hoặc từng có tiền sử chấn thương khớp. Dưới đây là các khuyến nghị dựa trên tổng hợp cơ sở y học hiện đại và kinh nghiệm lâm sàng:
1. Phòng tránh chấn thương khớp gối
Chấn thương là yếu tố nguy cơ rõ ràng dẫn đến thoái hóa khớp thứ phát, đặc biệt là đứt dây chằng chéo trước, rách sụn chêm hoặc trật khớp. Những tổn thương này làm mất ổn định cơ học và đẩy nhanh quá trình thoái hóa. Do đó, cần:
- Thực hiện các biện pháp bảo vệ khi chơi thể thao hoặc lao động nặng.
- Tái tạo dây chằng kịp thời nếu bị đứt.
- Phục hồi chức năng đầy đủ sau chấn thương, để đảm bảo khớp lấy lại được độ vững và chức năng vận động bình thường.
2. Duy trì chế độ sinh hoạt – vận động hợp lý
Các hoạt động lặp lại, sai tư thế hoặc quá tải cơ học lâu dài có thể gây tổn thương vi mô cho sụn khớp. Vì vậy:
- Tránh gập gối sâu, ngồi xổm lâu, mang vác nặng sai tư thế.
- Hạn chế các động tác mạnh, đột ngột hoặc lệch trục.
- Nghỉ ngơi hợp lý, kết hợp với làm việc điều độ, tránh mỏi khớp kéo dài.
3. Kiểm soát cân nặng và duy trì thể trạng tốt
Duy trì chỉ số BMI trong giới hạn bình thường có thể giảm áp lực tỳ đè lên khớp gối, đồng thời cải thiện chuyển hóa mỡ máu và giảm phản ứng viêm toàn thân. Việc giảm cân có kiểm soát (nếu thừa cân) được xem là yếu tố hỗ trợ tích cực cho phòng ngừa và kiểm soát triệu chứng thoái hóa.
4. Dinh dưỡng hỗ trợ sụn khớp và chuyển hóa
Một chế độ ăn đầy đủ vi chất và chống oxy hóa có thể góp phần duy trì sức khỏe mô sụn, giảm nguy cơ viêm tiềm ẩn:
- Thực phẩm giàu omega-3 (cá béo, hạt lanh).
- Đạm thực vật và isoflavone (đậu nành, các loại đậu).
- Vitamin C, K, E và các khoáng chất như kẽm, magie.
- Hạn chế thực phẩm nhiều đường tinh luyện, chất béo bão hòa gây viêm mạn tính.
5. Tập luyện phù hợp và thường xuyên
Các bài tập có cường độ nhẹ và tác động thấp như đi bộ đều đặn, bơi lội, yoga phục hồi, không chỉ giúp duy trì biên độ vận động khớp mà còn tăng cường cơ cạnh khớp, giúp ổn định trục vận động và phòng tránh té ngã.
6. Kiểm tra sức khỏe định kỳ
Người làm công việc lao động nặng, hoặc có tiền sử chấn thương khớp nên được khám chuyên khoa cơ xương khớp định kỳ, để tầm soát sớm các dấu hiệu tổn thương và can thiệp kịp thời khi cần thiết.
7. Môi trường sống và làm việc
Hạn chế làm việc trong môi trường ẩm thấp kéo dài, vì theo cả y học cổ truyền và kinh nghiệm lâm sàng, các yếu tố như “phong – hàn – thấp” có thể làm tăng nguy cơ khởi phát hoặc tái phát các triệu chứng viêm khớp và thoái hóa.
Lời kết
Thoái hóa khớp gối là một hệ quả tất yếu của quá trình lão hóa, nhưng không đồng nghĩa với việc bạn phải sống chung với đau đớn và suy giảm vận động. Việc phát hiện sớm và áp dụng phác đồ điều trị phù hợp có thể giúp kiểm soát tốt triệu chứng, duy trì chất lượng sống và ngăn ngừa biến chứng nặng nề về sau.
Đừng chờ đến khi khớp gối biến dạng, vận động trở nên hạn chế hay cơn đau ảnh hưởng đến giấc ngủ và sinh hoạt hàng ngày. Hãy chủ động lắng nghe cơ thể mình và can thiệp kịp thời.
Tại Optimal365 Chiropractic, chúng tôi kết hợp giữa trị liệu thần kinh cột sống (Chiropractic), vật lý trị liệu chuyên sâu, và các phương pháp phục hồi chức năng hiện đại nhằm:
- Giảm áp lực nội khớp, cải thiện lưu thông tuần hoàn quanh gối
- Tăng cường sức mạnh cơ quanh khớp
- Hồi phục sự cân bằng và linh hoạt trong vận động
Đặt lịch tư vấn chuyên sâu cùng đội ngũ bác sĩ được đào tạo Chiropracic và Vật lý trị liệu bài bản chuẩn quốc tế tại Optimal365 Chiropractic để được kiểm tra, đánh giá và xây dựng kế hoạch phục hồi phù hợp nhất cho bạn. Sức khỏe khớp gối không thể chờ đợi!
