Bong gân cổ chân, một chấn thương tưởng chừng nhỏ nhưng có thể gây ra nhiều bất tiện trong sinh hoạt hàng ngày. Tình trạng này ngày càng phổ biến, đặc biệt ở giới trẻ và những người thường xuyên vận động. Không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe, bong gân cổ chân còn làm giảm hiệu suất làm việc và chất lượng cuộc sống. Vậy bong gân cổ chân là gì, nguyên nhân do đâu, và cách phòng ngừa, điều trị hiệu quả như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết này.
Bong gân cổ chân là gì?
Bong gân cổ chân là tình trạng tổn thương dây chằng quanh khớp cổ chân, xảy ra khi các dây chằng bị căng giãn quá mức hoặc rách. Chấn thương này thường xảy ra do tác động lực mạnh như va chạm trực tiếp, té ngã hoặc vặn xoắn khớp trong quá trình di chuyển.
Dây chằng khớp cổ chân đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định và giữ cho khớp cổ chân ở đúng vị trí. Chúng được chia thành hai nhóm chính:
- Dây chằng bên ngoài cổ chân: Bao gồm dây chằng mác sên trước, dây chằng mác sên sau và dây chằng mác gót. Những dây chằng này chủ yếu hỗ trợ và cố định mặt ngoài của khớp cổ chân, giúp duy trì sự ổn định trong các hoạt động thường ngày.
- Dây chằng bên trong cổ chân: Bao gồm dây chằng tam giác (hay còn gọi là dây chằng delta), được chia làm hai lớp nông và sâu, có nhiệm vụ ổn định khớp ở phía trong.
Trong thực tế, phần lớn các trường hợp bong gân cổ chân xảy ra do chấn thương tại nhóm dây chằng bên ngoài, đặc biệt là dây chằng mác sên trước, khiến cho việc giữ thăng bằng và di chuyển trở nên khó khăn.
Các mức độ bong gân cổ chân
Tùy thuộc vào mức độ tổn thương, bong gân cổ chân được phân thành ba cấp độ chính:
- Cấp độ nhẹ (mức độ 1): Đây là mức độ nhẹ nhất của bong gân, xảy ra khi dây chằng cổ chân bị giãn nhẹ do lực tác động không quá mạnh. Triệu chứng bao gồm sưng nhẹ và cảm giác đau âm ỉ tại vùng chấn thương. Mặc dù khả năng vận động của khớp cổ chân vẫn được duy trì, nhưng người bệnh có thể cảm thấy khó chịu khi di chuyển.
- Cấp độ trung bình (mức độ 2): Ở mức độ này, dây chằng cổ chân bị rách một phần, dẫn đến sưng to hơn và có thể xuất hiện vết thâm. Người bệnh thường trải qua cơn đau đớn và cảm giác mất vững khi đứng hoặc di chuyển. Khả năng vận động sẽ giảm rõ rệt so với mức độ nhẹ, gây trở ngại cho các hoạt động hàng ngày.
- Cấp độ nặng (mức độ 3): Đây là mức độ nghiêm trọng nhất của bong gân, khi dây chằng cổ chân bị đứt hoàn toàn. Khu vực cổ chân bị sưng tấy và bầm tím rõ rệt kèm theo cơn đau thường rất dữ dội. Người bệnh thường không thể đứng vững hoặc di chuyển được trên chân bị chấn thương. Tình trạng này yêu cầu thăm khám và điều trị chuyên sâu để đảm bảo hồi phục đầy đủ và tránh các biến chứng lâu dài.
Những nguyên nhân khiến cổ chân dễ bị bong gân?
Bong gân cổ chân là một chấn thương phổ biến có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau như:
- Bong gân xảy ra khi bạn tiếp đất sai tư thế sau khi nhảy hoặc thực hiện động tác xoay người đột ngột.
- Vận động trên các bề mặt gồ ghề hoặc không ổn định có thể làm tăng nguy cơ bong gân.
- Các va chạm trong quá trình vận động, chẳng hạn như giẫm lên chân người khác, cũng có thể gây ra bong gân cổ chân.
- Bong gân có thể xảy ra khi bàn chân bị lật vào trong (dẫn đến tổn thương dây chằng bên ngoài cổ chân) hoặc lật ra ngoài (gây tổn thương dây chằng bên trong cổ chân).
Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ bong gân cổ chân gồm:
- Tham gia các môn thể thao: Các bộ môn thể thao như bóng rổ, quần vợt, bóng đá và chạy địa hình là những môn yêu cầu nhiều động tác nhảy và xoay đúng kỹ thuật.
- Hoạt động trên địa hình không bằng phẳng: Đi bộ hoặc chạy trên bề mặt gồ ghề hoặc điều kiện sân bãi kém.
- Tiền sử chấn thương cổ chân: Những người từng bị chấn thương cổ chân trước đây có nguy cơ cao bị bong gân trở lại.
- Tình trạng thể lực kém: Giảm sự linh hoạt và sức mạnh ở vùng cổ chân cũng làm tăng nguy cơ bong gân khi hoạt động thể thao.
- Sử dụng giày không phù hợp: Mang giày không đúng kích cỡ, không phù hợp với hoạt động thể thao hoặc thường xuyên sử dụng giày cao gót có thể làm tăng nguy cơ bong gân.
Dấu hiệu nhận biết bong gân cổ chân
Bong gân cổ chân xảy ra khi khớp cổ chân bị tác động bởi lực mạnh bất thường (kéo căng, gấp khúc, xoắn…), gây tổn thương cho dây chằng xung quanh khớp. Khi bị bong gân, cơ thể sẽ có một số biểu hiện như sau:
- Sau chấn thương, bạn có thể nghe thấy tiếng “rắc” tại khớp cổ chân, tương tự như âm thanh khi bẻ khớp ngón tay.
- Vùng cổ chân sẽ xuất hiện vết bầm tím và sưng, mức độ sưng bầm sẽ tùy thuộc vào mức độ bong gân. Phần khớp cổ chân hầu như không thể cử động trong quá trình bị chấn thương.
- Cảm giác đau âm ỉ kéo dài tại vùng bị tổn thương, đặc biệt trong các trường hợp bong gân nặng, cơn đau sẽ dữ dội hơn khi di chuyển.
Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương, các phương pháp điều trị bong gân cổ chân sẽ khác nhau. Tuy nhiên, việc tự ý điều trị tại nhà mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa có thể dẫn đến những hậu quả không mong muốn.
Đặc biệt, với những trường hợp bong gân nặng, nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, có thể gây ra các biến chứng như tổn thương dây chằng mãn tính, giảm khả năng vận động của khớp cổ chân, thậm chí dẫn đến tình trạng thoái hóa khớp sớm. Vì vậy, khi gặp phải tình trạng bong gân, bạn nên đến gặp bác sĩ để được khám và tư vấn phương pháp điều trị phù hợp.
Phương pháp chẩn đoán bong gân cổ chân
Để chẩn đoán tình trạng bong gân cổ chân, bác sĩ sẽ thu thập thông tin bệnh án và tiến hành thăm khám trực tiếp vùng cổ chân, bàn chân cùng các tổn thương liên quan. Quá trình đánh giá bao gồm các nghiệm pháp như vẹo trong, vẹo ngoài và ngăn kéo trước để xác định mức độ tổn thương.
Trong trường hợp chấn thương nghiêm trọng, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện một số xét nghiệm hình ảnh để đánh giá chi tiết hơn:
- Chụp X-quang: Giúp loại trừ nguyên nhân gãy xương và đánh giá vị trí của các xương trong vùng cổ chân.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI): Cung cấp hình ảnh mặt cắt ngang chi tiết của các cấu trúc phần mềm bên trong cổ chân, bao gồm các dây chằng, từ đó xác định mức độ tổn thương.
- Siêu âm: Cho phép bác sĩ đánh giá tình trạng tổn thương dây chằng cổ chân một cách nhanh chóng và hiệu quả.
- Chụp CT: Cung cấp hình ảnh chi tiết về xương và khớp trong cổ chân, giúp bác sĩ đánh giá rõ ràng hơn về các tổn thương cũng như cấu trúc xung quanh.
Phương pháp điều trị bong gân cổ chân hiệu quả
Phương pháp PRICE
Trong trường hợp bong gân cổ chân, bác sĩ sẽ khuyến cáo áp dụng phương pháp PRICE trong 24-48 giờ đầu sau khi bị chấn thương. Cụ thể như sau:
- P (Protection) – Bảo vệ: Sử dụng nẹp hoặc chống nạng để bảo vệ cổ chân, ngăn ngừa tổn thương tiếp theo và giảm áp lực lên vùng bị thương.
- R (Rest) – Nghỉ ngơi: Hạn chế các hoạt động thể chất như chạy, nhảy hoặc tập thể dục để tránh làm tình trạng chấn thương trở nên nghiêm trọng hơn.
- I (Ice) – Chườm lạnh: Chườm đá lạnh lên vùng cổ chân trong khoảng 15-20 phút, có thể lặp lại nhiều lần trong ngày để giảm sưng và viêm.
- C (Compression) – Băng ép: Băng ép nhẹ nhàng quanh cổ chân bằng băng thun hoặc sử dụng nẹp nếu chấn thương nặng, nhằm giảm sưng và hỗ trợ quá trình hồi phục.
- E (Elevation) – Nâng cao chân: Khi ngồi hoặc nằm, hãy nâng cao cổ chân lên trên mức tim để giảm sưng và cải thiện tuần hoàn.
Sử dụng thuốc giảm đau
Thuốc giảm đau là một phần không thể thiếu khi điều trị bong gân cổ chân. Các loại thuốc có ibuprofen, naproxen và acetaminophen được sử dụng để giảm đau và viêm. Cơ chế tác dụng của các thuốc này là ức chế tổng hợp prostaglandin – một chất gây viêm mạnh.
Lưu ý: Tuy nhiên, việc tự ý sử dụng thuốc có thể gây ra những tác dụng phụ không mong muốn. Do đó, bệnh nhân cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.
Nẹp cổ chân
Đối với chấn thương cổ chân nặng (độ III), bệnh nhân cần được cố định cổ chân bằng nẹp vải hoặc nẹp bột trong khoảng 4-6 tuần để dây chằng hồi phục hoàn toàn. Nếu bệnh nhân bắt đầu vận động quá sớm sau chấn thương, có thể dẫn đến mất ổn định khớp cổ chân kéo dài. Điều này không chỉ gây ra các vấn đề mạn tính liên quan đến khả năng vận động mà còn làm tăng nguy cơ tái phát chấn thương.
Điều trị bong gân cổ chân bằng phương pháp bảo tồn tại Optimal365 Chiropractic
Optimal 365 Chiropractic cung cấp dịch vụ điều trị bong gân cổ chân bằng phương pháp bảo tồn nhằm tối ưu hóa quá trình phục hồi và mang lại kết quả tốt nhất cho từng khách hàng. Đội ngũ bác sĩ quốc tế đến từ Mỹ, với hơn 20 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực Chiropractic, cùng các kỹ thuật viên chuyên môn cao, đảm bảo chẩn đoán và điều trị đạt hiệu quả tối ưu.
Chúng tôi áp dụng những kỹ thuật điều trị tiên tiến như điện xung, laser công suất cao, tecar, điều trị bằng sóng xung kích (shockwave therapy) và máy điều trị laser. Các phương pháp này không chỉ an toàn mà còn mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc giảm đau và phục hồi chức năng.
Tại Optimal 365 Chiropractic, chúng tôi hiểu rằng mỗi khách hàng có tình trạng sức khỏe riêng biệt. Do đó, mỗi phác đồ điều trị đều được thiết kế chuyên biệt, đáp ứng nhu cầu cụ thể của từng bệnh lý. Đội ngũ bác sĩ không những tập trung vào việc điều trị triệu chứng mà còn xác định nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, từ đó cung cấp các liệu pháp chính xác, hỗ trợ quá trình phục hồi diễn ra nhanh chóng và hiệu quả. Khách hàng sẽ được trải nghiệm một quá trình điều trị toàn diện, chuyên nghiệp và tận tâm tại Optimal 365 Chiropractic.
Phẫu thuật
Trong một số trường hợp bong gân cổ chân nghiêm trọng, đặc biệt khi các phương pháp điều trị bảo tồn như dùng thuốc, bất động khớp và vật lý trị liệu không mang lại hiệu quả cải thiện đáng kể, bác sĩ có thể cân nhắc đến phẫu thuật. Quyết định phẫu thuật thường được đưa ra khi khớp cổ chân không ổn định, gây đau mạn tính và hạn chế đáng kể hoạt động của bệnh nhân. Mục tiêu của phẫu thuật là tái tạo hoặc sửa chữa các dây chằng bị tổn thương, giúp ổn định khớp cổ chân và giảm thiểu nguy cơ thoái hóa khớp cũng như các biến chứng lâu dài khác.
Một số điều cần tránh khi tự xử lý bong gân cổ gân
Dưới đây là những điều cần tránh khi tự xử lý bong gân để không làm tình trạng nặng hơn:
- Không sử dụng rượu hoặc cao nóng để xoa bóp vết thương: Cả hai loại này đều có tính nóng cao, khi xoa vào vùng bị bong gân có thể làm tăng lưu thông máu, gây sưng tấy và có nguy cơ làm teo cơ, cứng khớp.
- Hạn chế sử dụng thuốc giảm đau hoặc tiêm thuốc vào khớp: Việc lạm dụng thuốc có thể dẫn đến những tác dụng phụ không mong muốn như đau dạ dày, tổn thương gan và thận. Ngoài ra, những loại thuốc này chỉ có tác dụng làm giảm triệu chứng tạm thời mà không điều trị được nguyên nhân gây bệnh. Mặc dù tiêm thuốc vào khớp có thể mang lại hiệu quả giảm đau nhanh chóng, tuy nhiên việc lạm dụng phương pháp này có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm viêm khớp, nhiễm trùng khớp và tổn thương sụn khớp.
- Không nên băng bó cổ chân quá chặt hoặc quá lỏng: Băng cần được quấn đủ chặt để cố định khớp, nhưng không quá chặt để tránh cản trở lưu thông máu. Nếu băng quá lỏng, sẽ không đảm bảo được sự cố định, làm tăng nguy cơ tái tổn thương.
FAQ về bong gân cổ chân
Bong gân cổ chân thường kéo dài trong bao lâu?
Thời gian hồi phục của bong gân cổ chân phụ thuộc vào mức độ tổn thương:
- Bong gân nhẹ (mức độ 1): Quá trình hồi phục thường mất khoảng 1-2 tuần.
- Bong gân ở mức độ trung bình (mức độ 2): Có thể cần từ 3-6 tuần để phục hồi.
- Đối với bong gân nặng (mức độ 3): Thời gian có thể kéo dài từ 6 tuần đến vài tháng, tùy thuộc vào mức độ chấn thương và phương pháp điều trị.
Lúc nào cần gặp bác sĩ khi bị bong gân cổ chân?
Nếu bạn bị bong gân cổ chân, hãy gặp bác sĩ ngay khi xuất hiện các dấu hiệu như sưng tấy và đau nhức sau chấn thương, va chạm hoặc ngã. Đặc biệt, nếu cơn đau và sưng kéo dài và dữ dội, điều này có thể là dấu hiệu của những tổn thương nghiêm trọng hơn như đứt dây chằng hoàn toàn hoặc gãy xương cổ chân và cẳng chân.
Việc thăm khám và chẩn đoán kịp thời giúp bác sĩ đánh giá chính xác mức độ tổn thương, từ đó đưa ra phương pháp điều trị phù hợp, tối ưu hóa quá trình phục hồi và giảm thiểu nguy cơ biến chứng.
Mức độ bong gân cổ chân nào nguy hiểm nhất?
Bong gân cổ chân cấp độ 3, với tổn thương dây chằng hoàn toàn, là mức độ nghiêm trọng nhất và tiềm ẩn nhiều nguy hiểm. Khi dây chằng bị đứt hoàn toàn, khớp cổ chân mất đi sự ổn định, dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng sau đây:
- Khớp cổ chân trở nên lỏng lẻo, dễ bị trật khớp, gây đau nhức và hạn chế vận động.
- Mất ổn định khớp khiến cổ chân dễ bị tổn thương lại, đặc biệt khi tham gia các hoạt động thể thao hoặc vận động mạnh.
- Tổn thương dây chằng kéo dài có thể dẫn đến viêm khớp, gây đau nhức và cứng khớp.
- Trong trường hợp nặng, có thể dẫn đến thoái hóa khớp sớm, làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.
- Mất ổn định khớp cổ chân gây khó khăn trong việc đi lại, vận động, ảnh hưởng đến công việc và các hoạt động thường ngày.
Để ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm trên, khi bị bong gân cổ chân cấp độ 3, người bệnh cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời bởi các bác sĩ chuyên khoa. Các phương pháp điều trị có thể bao gồm nẹp cố định, vật lý trị liệu và trong một số trường hợp, phẫu thuật để tái tạo dây chằng.
Bị bong gân cổ chân có thể tự khỏi không?
Hầu hết các trường hợp bong gân cổ chân nhẹ, tức là chỉ bị giãn dây chằng, có thể tự lành nếu được chăm sóc đúng cách. Bạn có thể áp dụng nguyên tắc RICE (Rest, Ice, Compression, Elevation) để giảm sưng và đau.
Tuy nhiên, đối với các trường hợp bong gân nặng hơn như dây chằng bị rách một phần hoặc hoàn toàn. Cần có sự can thiệp của bác sĩ để đánh giá mức độ tổn thương và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, có thể bao gồm vật lý trị liệu, nẹp cố định hoặc thậm chí phẫu thuật.
Nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời có thể dẫn đến các biến chứng như mất vững khớp cổ chân, viêm khớp mãn tính và thoái hóa khớp sớm.
Biện pháp phòng ngừa bong gân cổ chân
Các biện pháp hiệu quả giúp phòng ngừa bong gân cổ chân bao gồm:
- Luôn dành thời gian khởi động trước khi tập luyện hoặc tham gia các hoạt động thể thao. Việc này giúp làm ấm cơ bắp, tăng cường lưu thông máu và giảm thiểu nguy cơ chấn thương.
- Lựa chọn giày có kích cỡ vừa vặn, hỗ trợ tốt cho cổ chân và phù hợp với từng loại hình hoạt động. Giày thể thao chuyên dụng sẽ giúp bảo vệ đôi chân của bạn tốt hơn.
- Hạn chế vận động trên các bề mặt không bằng phẳng, trơn trượt hoặc có nhiều vật cản.
- Nếu đã từng bị bong gân, hãy sử dụng nẹp hoặc băng quấn để bảo vệ cổ chân khi tập luyện.
- Thường xuyên tập luyện các bài tập giúp tăng cường sức mạnh và độ linh hoạt của cơ bắp xung quanh cổ chân.
Với những thông tin đã chia sẻ, Optimal365 Chiropractic hy vọng bạn đã hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị bong gân cổ chân hiệu quả. Để bảo vệ sức khỏe khớp cổ chân, hãy chú ý đến tư thế khi vận động, lựa chọn giày dép phù hợp và đừng quên tập luyện thường xuyên để tăng cường sức mạnh cơ bắp. Nếu bạn đang gặp phải các vấn đề về cổ chân, hãy tìm kiếm sự tư vấn của bác sĩ Optimal365 Chiropractic để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Nguồn tài liệu tham khảo tại đây:
1. American Academy of Orthopaedic Surgeons. (n.d.). Sprained ankle. https://orthoinfo.aaos.org/en/diseases--conditions/sprained-ankle/
2. American Academy of Orthopaedic Surgeons. (n.d.). Ankle fractures (broken ankle). https://orthoinfo.aaos.org/en/diseases--conditions/ankle-fractures-broken-ankle/
3. Merck Manual. (n.d.). Overview of sprains and other soft-tissue injuries. https://www.merckmanuals.com/professional/injuries-poisoning/sprains-and-other-soft-tissue-injuries/overview-of-sprains-and-other-soft-tissue-injuries#v13386203
4. National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases. (n.d.). Sprains and strains. https://www.niams.nih.gov/health-topics/sprains-and-strains#tab-overview
5. Papadakis, M. A., McPhee, S. J., & Bernstein, J. (2021). Quick medical diagnosis & treatment. McGraw Hill. https://accessmedicine-mhmedical-com.ccmain.ohionet.org/content.aspx?bookid=2986§ionid=251086882
6. Previti, R. (2024, January 10). How long does a sprained ankle take to heal and other questions. EmergeOrtho. https://emergeortho.com/news/how-long-do-sprained-ankles-last/
7. Mayo Clinic. (2022, August 11). Sprained ankle – Symptoms and causes. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sprained-ankle/symptoms-causes/syc-20353225